Η ανάγκη του «ανήκειν» στο άτομο ξεκινά ευθύς αμέσως από τη γέννηση του. Ο άνθρωπος χρειάζεται να νιώθει ότι είναι μέλος μιας ομάδας – οικογένειας, ζευγαριού, φίλων, συγγενών, συνεργατών, κομματικής παράταξης – μέσω της οποίας θα λαμβάνει την απαιτούμενη συναισθηματική ασφάλεια. Ωστόσο, κάθε φορά που η σχέση του με την ομάδα κλονίζεται, ελλοχεύει ο φόβος της εγκατάλειψης που μεταφράζεται στα τα δικά του μάτια, ως απόρριψη.
Η απόρριψη έχει πολλά πρόσωπα και χρώματα που ποικίλουν ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του κάθε ατόμου. Πολύ συχνά το άτομο βιώνει το συναίσθημα της απόρριψης ως ένα συναισθηματικό φορτίο που έρχεται σαν τρικυμία να του ταράξει την γαλήνια καθημερινότητα του. Πως λοιπόν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κοινωνική ή συναισθηματική απόρριψη χωρίς τις οδυνηρές ψυχικές και σωματικές επιπτώσεις;
Συναισθήματα που γεννά η απόρριψη…
Το κόστος μιας απόρριψης είναι ένα καθολικό φαινόμενο που έχει τη δυναμική να αφήσει ίχνη τόσο βαθιά, όμοια με αυτά ενός θανάτου. Μέσα από πολλές έρευνες κατανοούμε τη σφοδρότητα αυτή, η οποία όμως μπορεί να περιορισθεί εάν αντιμετωπισθεί με ωριμότητα. Το συναίσθημα του αυτοαποκλεισμού κάνει την εμφάνισή του καθώς το άτομο νιώθει ανάξιο, δεν νιώθει αποδεκτό και δεν παίρνει την επιβεβαίωση. Βέβαια ξεχνά ότι και το ίδιο κάποτε μπορεί να είχε βγάλει από τη ζωή του ανθρώπους αξιόλογους. Οι σοβαρές διαταραχές στη συχνότητα των καρδιακών συστολών, μεταξύ άλλων, ταλαιπωρούν το άτομο, καθώς ο πόνος που του προξενεί η απόρριψη δεν πλήττει μόνον τα ψυχικά του κομμάτια, αλλά και το ζωτικό όργανο της καρδιάς.
Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπια έδειξε τη συσχέτιση που υπάρχει ανάμεσα στον πόνο της απόρριψης και σε αυτόν του σωματικού πόνου, καθώς και στις δύο περιπτώσεις, ενεργοποιούνται τα ίδια κέντρα του εγκεφάλου.
Ο φόβος της απόρριψης επηρεάζει τον άνθρωπο ακόμα και στις διαδικτυακές του σχέσεις. Παρόλο που ένα άτομο μπορεί να κάνει αίτημα φιλίας ή να συνομιλεί με κάποιον που δεν έχει γνωρίζει, η μη αποδοχή του θα του προκαλέσει έναν αναβρασμό εσωτερικό. Ο άνθρωπος που ζει στο φόβο της απόρριψης ενός φίλου, μιας επαγγελματική επιτυχία ή ενός συντρόφου ενισχύει έναν ανασφαλή εαυτό, χωρίς εμπιστοσύνη στις προσωπικές του δυνάμεις και έτοιμο να παραδοθεί και σε άλλες μορφές φόβου όπως δειλία, αναστολές και μη αυθεντικές συμπεριφορές.
Ο φόβος της απόρριψης ως βίωμα του παρελθόντος
Το πακέτο των αναμνήσεων που κουβαλάει κάθε άνθρωπος είναι τόσο βαρύ και συνάμα ισχυρό που ενδέχεται να του δεσμεύσει το μυαλό καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Το οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να απόρριψη το παιδί με τρόπο έμμεσο, όχι δηλαδή υπό τη μορφή της εγκατάλειψης, αλλά μέσω της αδιαφορίας ως προς τα συναισθήματα και τις ανάγκες του και την παραμέληση των γονεϊκών ρόλων τους.
Το να έχει βιώσει κάποιος το αίσθημα της απόρριψης στην πιο τρυφερή ηλικία του πιθανολογεί πως θα υπάρχουν υπολείμματα και στην συνέχεια της ζωής του.
Επομένως, την παιδική απόρριψη την διαδέχεται η ενήλικη. Ένα έντονο απορριπτικό παρελθόν, ακατέργαστο, δεν έχει τη δυναμική να αφήσει ανέπαφο και το παρόν του ατόμου. Οι μνήμες της απόρριψης και της ανασφάλειας που αυτή γεννά είναι τόσο ισχυρές που δεν βοηθούν τα άτομα να αποδεσμευτούν. Πολλές φορές οι άνθρωποι εξακολουθούν να μένουμε έρμαια του φόβου που είχαν ως παιδιά της απόρριψης από τον δάσκαλο, τους συμμαθητές ακόμα και από ένα αγαπημένο πρόσωπο που τους εγκατέλειψε. Ένα απορριπτέο παιδί ακόμη και εάν συνειδητά θέλει να ξεφύγει από την αγχοτική κατάσταση ότι θα το απορρίψουν δεν θα μπορέσει, διότι θα διαιωνίζει ασυνείδητα αυτές του τις εμπειρίες.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ, ότι και οι ίδιοι οι γονείς σε πολλές περιπτώσεις με τη σειρά τους να μεταδίδουν στα παιδία τους το φόβο της απόρριψης που εισέπραξαν από τους δικούς τους γονείς, αντίστοιχα. Οι περισσότεροι άνθρωποι ακόμη και αν είναι καταξιωμένοι επαγγελματικά υποφέρουν συχνά στις συναισθηματικές τους σχέσεις από την πεποίθηση της παιδικής τους ηλικίας, της ανατροφής τους και των κοινωνικών αντιλήψεων της φράσης «με απέρριψαν».
Όταν η απόρριψη μετουσιωθεί σε ωριμότητα…
Όσο παράδοξο και αν ακούγεται μπορεί μια απόρριψη να λειτουργήσει θετικά στη δόμηση του «εγώ». Το να απορριφθεί ένα άτομο από έναν σύντροφο ή φίλο, μπορεί να του δώσει τη δυνατότητα να κάνει μια ενδοσκόπηση, να αξιολογήσει τον εαυτό του και να αναγνωρίσει τις πραγματικές του ανάγκες. Έχει κανείς αναρωτηθεί εάν η επιλογή ενός συντρόφου ή φίλου να μην συνάψει ή να διακόψει κάποιον δεσμό ερωτικό ή φιλικό μαζί του δεν πρέπει να θεωρείται απόρριψη αλλά προσωπική επιλογή; Οι πεποιθήσεις, οι στόχοι, οι καταστάσεις της καθημερινότητας και η πορεία της εξέλιξής ενός ατόμου μεταβάλλονται συνεχώς. Με αυτό τον τρόπο, αναπόφευκτα θα τροποποιούνται και οι σχέσεις του. Το ότι είμαι μέλος μιας ομάδας ή σύντροφος σε μια σχέση δεν σημαίνει ότι δεν έχω το δικαίωμα να αποκοπώ όταν σταματήσω να βλέπω τα πράγματα υπό το ίδιο πρίσμα. Το δικαίωμα του άλλου να επιλέξει αυτό που θεωρεί ότι του ταιριάζει περισσότερο είτε σε επαγγελματικό είτε σε συντροφικό επίπεδο δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως αναξιότητα ή αποτυχία ή ανικανότητα δική του. Αν κάποιος για τους δικούς του λόγους σταματήσει να μας θεωρεί χρήσιμους ή ωφέλιμους για τη ζωή του δεν σημαίνει ότι σταματήσαμε να είμαστε ωφέλιμοι για κάποιον άλλο εργοδότη ή σύντροφο και κυρίως ότι δεν μπορούμε να ανταποκριθούμε και εμείς στις δικές μας ανάγκες.
Ωστόσο, είναι πολύ θεραπευτικό κάποιος προτού αισθανθεί απορριπτέος, να εκφράσει τα συναισθήματά του και να θέσει τα ερωτήματά του στον άλλο για να ανακαλύψει τον λόγο που οδηγήθηκε σε αυτήν του, την απόφαση. Όσο πιο εξοικειωμένο είναι ένα άτομο με την προσωπικότητά του τόσο πιο ομαλά θα αποδεχτεί και την απόρριψη.
Βιώνουν όλοι με την ίδια ένταση την απόρριψη;
Εκτός από τα βιώματα της παιδικής ηλικίας, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που κατατάσσουν κάποιους πιο επιρρεπή στην απόρριψη έναντι κάποιον άλλον. Τα μοναχοπαίδια αρνούνται να αποδεχτούν την απόρριψη, ενδεχομένως επειδή μεγάλωσαν σε ένα πλαίσιο που δεν είχαν ακούσει τη λέξη «όχι» και κατακτούσαν πάντα ο,τι επιθυμούσαν.
Άτομα, πάλι που προέρχονται από στερητικά περιβάλλοντα, πιθανώς η ανάγκη τους να προσκολλούνται και να επενδύουν υπερβολικά στις σχέσεις, να τα οδηγεί στην μη ανοχή της απόρριψης.
Μπορώ να απαλλαγώ από το φόβο της απόρριψης;
Η αποδέσμευση από το οδυνηρό συναίσθημα της απόρριψης για ένα άτομο κρίνεται όχι μόνο απαραίτητο αλλά και αναγκαίο για την ψυχική του υγεία. Ο απεγκλωβισμός από ένα «εγώ» απορριπτέο επέρχεται μόνον μέσα από την ατομική ψυχοθεραπεία που στόχο θα έχει την αποκατάσταση της επηρεασμένης σχέσης «αξίζω να απορριφθώ» και «σίγουρα θα το βιώσω», αφού αυτά τα βιώματα έχω. Η ψυχοθεραπεία θα ανασκευάσει το φόβο της απόρριψης, μετατρέποντάς τον σε εποικοδομητική ανίχνευση του εαυτού.
Ο φόβος της απόρριψης είναι φυσιολογικός και υπάρχει σε όλες της περιόδους της ζωής. Η αυτοσυγκράτηση και η καλή επικοινωνία με τον εαυτό μας είναι αυτό που μας βοηθά να τον αντιμετωπίσουμε και να μην αφήσουμε αυτήν την εσωτερική διαμάχη να κυριαρχήσει.